دندان ترک خورده

دندان ترک خورده (Cracked Tooth)

دندان ترک خورده یک نوع شکستگی طولی (Longitudinal Fracture Type) است که به عنوان یک شکستگی ناقص (Incomplete Fracture) طبقه‌بندی می‌شود.

ماهیت و گستره شکستگی

تعریف: دندان ترک خورده به شکستگی گفته می‌شود که از تاج دندان (Crown) شروع شده و گسترش می‌یابد. این شکستگی به صورت ناقص است، به این معنی که در تمام جهات به یک سطح نمی‌رسد.

جهت‌گیری: این ترک معمولاً به صورت مزیو-دیستال (Mesio-distal) است و به سمت زیر لثه (subgingivally) و در جهت سرویکال/اپی‌کال (لثه/ریشه) گسترش می‌یابد.

بافت‌های درگیر: برخلاف خطوط ترک سطحی (Craze Lines) که فقط مینا را تحت تأثیر قرار می‌دهند، دندان ترک خورده شامل سایر بافت‌های سخت و نرم نیز می‌شود. اگر شکستگی به عاج (Dentin) گسترش یابد، می‌تواند علائم یا آسیب ایجاد کند.

نفوذ باکتریایی: شکستگی‌های عمیق‌تر مانند دندان ترک خورده، مسیری برای نفوذ باکتری‌ها فراهم می‌کنند که می‌تواند منجر به آسیب‌های پالپی (Pulpal)، پری‌اپیکال (Periapical)، و اغلب پاتوز پریودنتال شود.

تمایز با Fractured Cusp: ترک دندان نسبت به شکستگی کاسپ، مرکزی‌تر است و احتمال بیشتری دارد که پالپ را در معرض دید قرار دهد.

تمایز با Split Tooth: دندان ترک خورده می‌تواند با گذشت زمان پیشرفت کرده و به دندان دو تکه شده (Split Tooth) تبدیل شود که نتیجه نهایی و گسترش دندان ترک خورده است، به طوری که شکستگی به تمام سطوح رسیده و دندان به دو قطعه مجزا تقسیم می‌شود.

علائم و تشخیص

علائم بالینی دندان ترک خورده و تشخیص آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد:

درد: بیماران ممکن است در حین جویدن یا رها کردن فشار (بایت کردن) روی دندان، درد را تجربه کنند.

تست گاز گرفتن: استفاده از ابزارهای تشخیصی ویژه (مانند Tooth Slooth) روی کاسپ‌ها، با ایجاد درد شدید در هنگام فشار یا رهاسازی، می‌تواند نشان‌دهنده دندان ترک خورده باشد.

درگیری پریودنتال: اگر ترک تا ساختار ریشه گسترش یابد، ممکن است باعث ایجاد پاکت‌های پریودنتال عمیق موضعی در آن ناحیه شود.

ترانس‌ایلومینیشن (عبور نور): این روش کمکی برای تشخیص است. اگر شکستگی به عاج گسترش یافته باشد، نور مسدودمی‌شود (برخلاف Craze Lines که نور را از مینا عبور می‌دهند).

در این روش، نور فیبر نوری به دندان تابانده می‌شود و خط شکستگی، نور را منعکس کرده و تغییر ناگهانی در روشنایی نشان می‌دهد (جریان نور را منتقل نمی‌کند).

رنگ‌آمیزی (Staining): استفاده از رنگ‌هایی مانند متیلن بلو (Methylene blue)، ید، یا رنگ‌های آشکارساز پوسیدگی، می‌تواند خطوط شکستگی را آشکار کند و به تعیین وسعت آن کمک کند. مشاهده با بزرگنمایی (مانند میکروسکوپ جراحی) دید را بهبود می‌بخشد.

معاینه مستقیم: در صورت وجود ترمیم، ترمیم باید برداشته شود تا امکان مشاهده فراهم گردد.

تست جداسازی (Wedging): با استفاده از ابزارهایی مانند پلاک‌های گُوِه‌ای، می‌توان درجه جدا شدن قطعات دندان را تعیین کرد: جدا شدن کم یا عدم جدایی نشان‌دهنده شکستگی ناقص (دندان ترک خورده) است.

تشخیص افتراقی: اگر ترک تا پالپ گسترش یابد، ممکن است علائم و نشانه‌های پاتوز پالپی و پری‌اپیکال ظاهر شود، بنابراین تشخیص افتراقی دقیق ضروری است.

راه های درمانی و پیش‌آگهی (Prognosis)

مدیریت دندان ترک خورده پیچیده است و بسته به محل و میزان گسترش ترک، متفاوت خواهد بود:

پالپ حیاتی (Vital Pulp): اگر ترک وجود داشته باشد اما پالپ حیاتی (Vital) باقی مانده باشد، شانس موفقیت درمان به طور قابل ملاحظه‌ای بهتر است.

درمان ریشه (Root Canal Treatment - RCT): درمان ریشه ممکن است بر اساس علائم، نشانه‌ها و نتایج تست‌های بالینی توصیه شود و اغلب موفقیت‌آمیز است. در این حالت معمولاً جهت دید بهتر، باید آمادگی دسترسی (access preparation) انجام شود.

Cracked Teeth یکی از علل پالپیت غیرقابل برگشت علامت‌دار (Symptomatic Irreversible Pulpitis) است و درمان ریشه یا کشیدن دندان برای آن توصیه می‌شود.

کشیدن دندان (Extraction):

اگر شکستگی تا کف پالپ (pulp chamber floor) یا داخل کانال ریشه گسترش یافته باشد و همراه با نقص عمیق در پروبینگ پریودنتال باشد، پیش‌آگهی ضعیف است و باید دندان کشیده شود.

از آنجا که شکستگی ممکن است همچنان گسترش یابد، پیش‌آگهی در بهترین حالت همیشه قابل سؤال (questionable) است.

حفاظت ترمیمی: حفاظت از کاسپ‌های تضعیف شده (مانند روکش‌ها) در دندان‌هایی که مستعد شکستگی هستند، برای به حداقل رساندن انعطاف‌پذیری بیش از حد و جلوگیری از شکستگی ضروری است. روکش کامل (Full cast crown) برای جلوگیری از پیشرفت شکستگی ناقص توصیه می‌شود.

خلاصه: دندان ترک خورده یک شکستگی ناقص و خطرناک است که از تاج شروع شده و می‌تواند مسیر نفوذ باکتری‌ها به عمق ساختار دندان شود؛ بنابراین، تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب (شامل حذف قطعه شکسته، درمان ریشه، یا کشیدن دندان) برای جلوگیری از پیشرفت آن به دندان دو تکه شده (Split Tooth) بسیار حیاتی است.